Kolejna wersja. Recenzja książki

Pamiętam czytany kilka lat temu esej Michała Głowińskiego, umieszczony w którymś z podręczników do języka polskiego, który mówił o wieloznaczności interpretacji mitycznej historii o Prometeuszu – tam, gdzie jedni widzieli bohatera i buntownika, inni dostrzegali wręcz demona, anty-boga, istotę niszczącą harmonię świata i boskie plany. Staff napisał zresztą ciekawy i cokolwiek śmieszny wiersz, będący raczej literacką igraszką niż poważnym projektem, ale doskonale pokazujący, że mitem można zrobić dosłownie wszystko – w owym wierszu Prometeusz to sentymentalny i próżny (!) młodzieniec, a Zeus jest humorzastym i kapryśnym władcą. Z początku byłam zaskoczona, ale później, badając choćby kulturę popularną czy oficjalną, zwaną postmodernistyczną, natknęłam się na wiele innych, równie ciekawych deformacji i wątków zapożyczanych z klasycznego kanonu, twórczo jednak przerabianych. I nie wspominam tu o tak oczywistych – szczególnie dla młodzieży – przykładach jak na przykład twórczość Ricka Riodiana (nie czytałam serii o Percym, ale moja młodsza kuzynka żywo interesuje się zarówno książkami jak i filmami, więc z grubsza wiem, o co biega). Choćby taki Ulisses Jamesa Joyce’a, co zresztą sugeruje sam tytuł. O obrazach nie wspominam, jak również o filmach, które czasami nie dotyczą mitologii samej w sobie, ale dla podniesienia atrakcyjności twórcy decydują się na wplecienie podobnych wątków. Wspomnieć tu należy choćby słynnych 300, w których oprócz latających ludzkich głów pojawiało się wiele nagich męskich postaci, w dodatku świetnie umięśnionych, dzięki czemu – trudno się dziwić – opowieścią tą zainteresowały się także panie, przez co zgubiły gdzieś po drodze prawdziwą wymowę filmów i los bohaterskich obrońców Termopile. Ale to nieistotne, bo produkcja była bezceremonialne komercyjna i właściwie na taki zachwyt nastawiona. Gorzej, kiedy to i niesłabnąca popularność mitologii w młodzieżowym ujęciu zainspirowały kogoś do napisania własnej historii. I jeszcze pokazania jej całemu światu. 

Wbrew pozorom, nie chcę szufladkować. Ani wmawiać, że ochota na pisanie książki jest zła. Ale ostatecznie ile na rynku może być paranormal romance? W czasie popularności tego gatunku literackiego pisarze z całego świata zdążyli wyprodukować całą masę historii, wykorzystując wszystkie wątki i schematy, jakie tylko mogą zostać użyte w tego typu literaturze. A nawet więcej. Nie narzekałabym, wręcz przeciwnie, bo z założenia większość powieści w danym gatunku (oczywiście jeśli rozpatrujemy paranormal romance w kategoriach gatunku literackiego, do czego mam duże wątpliwości) wnosi coś do niego, wzbogaca go o coś nowego, wyznacza dalsze cele, trendy i drogę, jaką podąża, co jest jednym z wyznacznikiem po prostu dobrej książki czy arcydzieła. I tak od opowiadań Poego doszliśmy do subtelnych, mrocznych kryminałów psychologicznych (jeśli takowe w ogóle istnieją), a w powieściach historycznych od przygody Scotta, Dumasa czy Sienkiewicza przeszliśmy do zadziwiających perspektyw, silnej psychologizacji postaci i ciekawych, różnorakich eksperymentów z historyczną materią. A jeśli chodzi o paranormal romance? Teraz już są inne trendy, moda na przystojne wampiry i anioły właściwie powoli zanika, bo też nikt nie potrafił wymyślić czegoś ciekawego, a czytelnik nudzi się kolejną podobną historią. A może nie. Takie klasyczne harlequiny w charakterystycznych okładkach – od dziesiątek lat opowiadają o tym samym, a niektórym wciąż się nie znudziło. Pewnie do podobnego wniosku doszła Autorka tej książki, kiedy skończyła oglądać 300 i odkryła Amerykę, postanawiając, że napisze powieść dla młodzieży z mitologią, niezwykle nowatorsko umieszczając akcję w szkole. Nie możecie uwierzyć, że ktoś wpadł na taki genialny pomysł? Ja też. Tego nawet nie przewidział wróżbita Maciej, a tym bardziej ja. Jak widzicie więc, pozycja owa musi być nadzwyczajnie dobra. Bo grunt to pomysł, prawda? 

Główną bohaterką książki została więc Gwen Frost. Gwen uczy się w Akademii Mitu, gdzie uczą się potomkowie stworzeń z mitologii greckiej (w tym również Spartan; co za głupi pomysł). Dziewczyna jednak nie ma przyjaciół, bo jest inna od swoich rówieśników. Ubiera się oryginalnie i nie u sławnych projektantów, czyta komiksy, a wielu z uczniów nie może zrozumieć, dlaczego w ogóle takie dziwadło, zupełnie nieporadne i bez żadnych widocznych magicznych mocy, uczy się właśnie w tej szkole. Gwen jednak niezbyt przejmuje się swoimi rówieśnikami, ma bowiem wiele innych zmartwień – wciąż męczy ją nieciekawa przeszłość i tajemnicza śmierć matki. I dar: niezwykły, niebezpieczny i męczący, który dziewczyna musi trzymać w tajemnicy i który w pewien sposób mamy zasygnalizowany już na okładce. Ten dar, jak się niedługo przekona, przyda jej się bardzo, bo odkrywa, że za barwną fasadą szkoły kryje się coś więcej – powiew niebezpieczeństwa i grozy, zawsze odczuwany przez uczniów Akademii, teraz zaczyna przybierać realne, straszliwe kształty. I ten Longan… Młody, umięśniony Spartanin, który z jakichś powodów zaczyna wracać uwagę na naszą Cygankę, dotąd zakochaną w nim nieodwołalnie i bardzo beznadziejnie. 

Wiecie co? Jedyną w miarę dobrą rzeczą w tej książce jest jej okładka, chociaż brokatu nie znoszę w żadnej formie, szczególnie na ustach i paznokciach (próbuję nie myśleć o najnowszym teledysku Miley Cyrus; w sumie nic dziwnego, że mój wstręt do świecących brokatowo elementów, wynikający z ewidentnej kiczowatości tegoż, zamienił się niemal w fobię, graniczącą ze wstrętem). A pazury dziewczyna na okładce ma niezwykle długie, w dodatku niebiesko-różowe, jakieś takie nieeleganckie, przynajmniej po mojemu. Żeby było lepiej je widać, jedną ręką zakrywa oko, a drugą trzyma na policzku, tuż obok lewego oka, pomalowanego na niewątpliwie śliczny i krzykliwy niebieski, pasujący do niezwykłego, równie niebieskiego odcieniu jej źrenic. No i te brokatowe usta. Pomińmy to lepiej milczeniem, nie chcę być już bardziej złośliwa. Poniżej rozpościera się jakaś żółta tkanina (?), coś co miało zapewne owijać twarz w dziewczyny w ten zmysłowy sposób znany z reklam Prewolla i innych środków piorących. Zresztą to nawet nie wygląda jak jedwab, bardziej przypomina mi chustę… Cygańską chustę? Tak, to brzmi bardzo możliwie. I, przede wszystkim, bardzo sensownie. Jednak, cokolwiek złego by nie powiedzieć, trzeba przyznać, że kolory na okładkę zostały dobrane na tyle starannie, że chociaż brokatu jest za dużo, na ilustrację patrzy się bardzo miło i bez większych estetycznych dysonansów, po prostu jak na kolejną poprawnie wydaną powieść dla młodzieży. Przynajmniej dopóki nie będziemy chcieli przeczytać nazwisko Autorki – można nieźle się namęczyć i naszukać, zanim odnajdziemy to na boku, w zupełnie niepraktycznym miejscu. Muszę przyznać, że bardzo, ale to bardzo się zezłościłam. Może przez to, czytając książkę, widziałam jej wady tak nieznośnie wyostrzone? 

Podejrzewam jednak, że nawet gdyby okładka była introligatorskim cudeńkiem, idealnie wpasowującym się w moje poczucie estetyczne i gust, przez większą część książki zgrzytałabym zęby z bólu tudzież uderzała głową o ścianę i oprawa tej książki nie ma tu nic do rzeczy; gdyby była ładniejsza czy bardziej obiecująca, moje rozczarowanie byłoby zapewne większe i boleśniejsze, więc chyba dobrze, że tak się stało. W każdym razie, zagłębiając się w lekturze, przez większość część byłam skonsternowana. Tym gorzej, że zaczęłam się bać, czy to moja inteligencja spadła do zera, czy Autorka przeniosła zasady sztuki dadaistycznej do prozy młodzieżowej (to, mówiąc nawiasem, byłby nawet ciekawy eksperyment). Z każdą kolejną stroną jednak rozumiałam coraz lepiej, że nie potrzebuję pomocy medycznej, ani też nie jest to eksperyment. Chociaż, mimo że nieświadomie, pisarka badała moją wytrzymałość na czytanie bezsensu. Moją cierpliwość na książki, które udają tylko, że wypełnia je jakaś fabuła, a w rzeczywistości są o niczym. Ja naprawdę nie mam nic przeciwko powieściom bez fabuły, bo to przecież domena mistrzów i prawdziwych artystów, ale książki, które udają, są po prostu fałszywe, kłamią. Przynajmniej tak ja to odbieram. To tak samo jak z ludźmi – nie odbierajcie tego personalnie, broń Boże – którzy udają, że mają mózg, ale tak naprawdę mają tam puch, albo, co gorsze, powietrze. A dlaczego ośmielam się krytykować w ten sposób tę powieść? Przez połowę książki, na kolejnych stronach, czytamy o tym, dlaczego Gwen jest inna od reszty uczniów; dlaczego Gwen nienawidzi swojego daru (tu pisarka serwuje dość rozbudowane retrospekcje, będące chyba najciekawszymi, bo zupełnie innymi partiami książki); czytamy o babci Gwen, o wrednych koleżankach Gwen ze szkoły i – sprawa przecież najważniejsza – dlaczegóż ów Spartanin jest taki sexy. Zainteresowanym, żeby nie musieli zaglądać do książki, wyjaśnię, że najpiękniejsze w nim są jego bicepsy i kaloryfer, niczym te, które mieli Spartanie w 300. A więc sprawa wyjaśniona. Dopiero na końcu książki zaczyna się coś dziać, akcja nabiera tempa, a wydarzenia stają się coraz bardziej mroczne i straszne; mniej wyrobieni czytelnicy z pewnością poczują ciarki wzdłuż kręgosłupa ze strachu, a może nawet nie będą mogli spać, marząc o tym, żeby posąg Ateny czy też bogini zwycięstwa Nike (albo jak kto chce – mroczny bóg Loki), ożył, naznaczając właśnie ich na wybranych. Problem tkwi jednak w tym, że wszystko zostało nakreślone bardzo infantylnie i zupełnie nieprawdopodobnie. Nieautentycznie. Sztucznie. Sam  pomysł był zresztą bardzo wadliwy; Autorka nie potrafiła sprawić, by czytelnik chociaż na chwilę poczuł, że coś takiego mogło się zdarzyć, że emocje i wydarzenia zawarte w fabule są prawdziwe, intensywne, takie, które i czytelnik może poczuć, zrozumieć. Infantylizm jest skutkiem niedostatecznie rozbudowanych wydarzeń i rozwiązań fabularnych, może i zabawnych (chociażby ten gadający miecz o znaczącym imieniu Wiktor), które jednak stanowią dziwny, niedorzeczny i jaskrawy kontrast do mrocznych ofiar dla uwięzionego boga Lokiego i całej tej części mitologii, którą Autorka stworzyła do uzupełnienia powieściowego świata, dołączając go do kanonów; razem wygląda to boleśnie kiczowato i po prostu źle. Utrudnia to nie tylko ogarnięcie całości, z czego połowy nie chce się po prostu uznać za historię snutą całkowicie na poważnie. Zresztą, nawet ciekawa akcja i kreatywne pomysły nie uratowałoby czegoś, co jest napisane przez osobę zupełnie nie potrafiącą precyzyjnie i konsekwentnie prowadzić akcji, tak, by pisanina miała sens. Jakikolwiek, nawet durny jak uwagi owego miecza, Wiktora (i jego jedno oko, kojarzące się mojemu zniszczonemu mózgowi z horrorami SF czy thrillerami o bombie atomowej). To zawsze lepsze niż wzdychanie do czyichś mięśni. 

Język powieści jest prosty, a raczej niezwykle prosty. Nieprawdą byłoby powiedzieć, że pisarka ma problem z budową zdania złożonego, ale ciężko z czystym sumieniem stwierdzić, że powieść jest napisana w sposób, w jaki powinno być to zrobione; to znaczy tak, by nie tylko czytało się szybko, ale i z przyjemnością obcowania z dobrą literaturą. Oczywiście, nie wymagam tego od książek dla zwykłej młodzieży, ale za prosto, niemal topornie zbudowanymi zdaniami, kryje się ogromna, niewypełniona przestrzeń. I to mnie boli. Nawet jeśli lektura jest prosta i lekka w odbiorze, nawet jeśli można ją przeczytać w jeden dzień. Nie ma tu zabiegów literackich, nie ma ciekawych, mięsistych zdań, zaskakujących konstrukcji; pisarka z ledwością radzi sobie z takimi podstawowymi sprawami jak opisanie jakiejś szybszej akcji, jak to, co dzieje się na końcu. Ba! Wspominałam już o tym, że ma trudności z ciągnięciem jakiejś akcji, podtrzymywaniem czytelnika w napięciu. O raczeniu czytelnika dialogami wypełnionymi przez suchary i lichy, przewidywalny sarkazm już nie mówię. Nawet nie dodam też, że brzmi to tak, jakby całość recytowały roboty, najobojętniejszym ze swoich metalicznych głosów i oczywistej infantylności niektórych fraz, całych wydarzeń i niektórych opisów, które w założeniu Autorki miały być chyba śmieszne (ha, ha, ha). Skąd ona to skopiowała? Z różowych książeczek o wróżkach dla dziewczynek? Nie, nie mogła, bo zaraz otrzymujemy jeśli nie pełen podtekstów to baraniego zachwytu opis kaloryfera wybranka naszej Gwen, tak bardzo pretensjonalnego, że tylko trzymany w ręku kubek kakao powstrzymał mnie od uszkodzenia tego, co zostało z moich szarych komórek i ataku spazmatycznego śmiechu. Oh, piękny Spartaninie! Będziesz pokazywał swoje mięśnie złemu bogowi Lokiemu jak Leonidas pod Termopile? Najśmieszniejsze jest to, że nie udało się Autorce napisać tego wszystkiego tak, żebym poczuła chociaż cień jakiegokolwiek uczucia do bohatera, a tym bardziej jakoś odmalowała sobie go w wyobraźni. I nie zmiękczę swojej krytyki, wiedząc, że pisarka jest debiutantką. Znam wielu debiutantów, którzy piszą sto razy lepiej niż ja w swoim piątym życiu. O Autorce – taktownie – już nic, absolutnie nic, nie mówiąc. Wbrew pozorom nie jestem taka zła jak pewna bohaterka powieści, Jasmine. 

Postaci, jak już wiele razy już wspominałam, są niezwykle puste i boleśnie schematycznie, łącznie z główną bohaterką. Gwen to typowa Mary Sue, tym razem w niezwykle ostatninio popularnym, hipsterskim wydaniu: nieładna, niepozorna, niekoniecznie lubiana, z pozoru bez żadnych specjalnych zdolności, niezbyt bogata i przeciętna, a w dodatku lubi komiksy o superbohaterach Marvela, nie mówiąc już o byciu kujonem i posiadaniu średniej 5,0 (przyznam jednak, że gdyby w normalnych szkołach było tyle przedmiotów, ile Gwen wymienia w dodatku do książki, moja średnia, nie chwaląc się, byłaby z pewnością o wiele wyższa). Tak jak każda Mary Sue, Gwen zostaje wybrana przez boginię Nike do zadania, które z pewnością jest przeznaczone dla mądrzejszych albo bardziej wysportowanych i sama właściwie nie wie dlaczego. I jeszcze ten piękny Spartanin – nawiasem trzeba dodać, że jest taki sam jak wielu chłopaków z paranormal romance, co znaczy, że myśli raczej mięśniami niż mózgiem, a w dodatku jest mdło idealny i ohydnie romantyczny bądź przypomina ucieleśnienie boga seksu, gotowego o każdej porze dnia i nocy – który zaczyna interesować się właśnie nią, mając wokół tyle piękniejszych, bardziej pociągających dziewczyn. Autorce nie udało się także podkreślić tego, co w Gwen było oryginalne, mogące stanowić o pewnej wartości jej postaci czy – ogólnie - powieści, a nawet sprawiać, że nakreślona przez pisarkę postać będzie ciekawsza, pełniejsza i pełna życia. W swoim byciu hipsterem i cyganką (bo nie mam wątpliwości, że Cyganie to stuprocentowi hipsterzy) panna Frost jest nudna i przewidywalna, a jej buntownicza natura tak bardzo właściwa dla tych Mary Sue, których twórcy próbowali wykreować je na szorstkie, jeszcze bardziej irytujące postacie. I dalej nic nie oryginalnego. A jeśli już, to oryginalność boleśnie udawana, wymuszona. I to nie dotyczy tylko niej i jej wybranka, tyle że jeśli chodzi o te dwie postacie, to Autorka udaje najbardziej i bezowocnie stara się zrobić z tego coś lepszego. Taka Daphne na przykład. Nosi się na różowo i jest zarozumiała, piękna i w ogóle. Wow. Wielkie zaskoczenie, jeśli chodzi o wybór cech charakteru tej postaci, tak przewidywalny, że równie dobrze mogłaby zastąpić ją inna bohaterką z tych powieści o szkolnych problemach nastolatków, które w czasach mojej niewinnej młodości były równie popularne, co teraz walczące z niesprawiedliwym systemem dziewczęta. Pewnie i każdy z was spotkał kiedyś taką osobę i zakładam, że nie są to najlepsze wspomnienia. Dlatego tak bardzo zirytował mnie fakt, że Daphne okazała się naprawdę dobrą osobą, razem ze swoimi różami. Cóż, w życiu różnie bywa, powiecie, ale tak naprawdę pisarka nie potrafiła pokazać Daphne tak, by można było o niej powiedzieć więcej, nad stwierdzenie, że jest to postać nieumiejętnie nakreślona, pozbawiona głębi, schematyczna i przede wszystkim nudna. Tak samo jak Jasmine – nudna, męcząca i niezwykle przewidywalna postać, która, w przeciwieństwie do pozostałych postaci, w tym również skrajnie babciowatej babci Gwen, jest niewykorzystaną szansą. Z tą całą swoją nienawiścią, mrokiem i pozostałymi sprawami, o których pisać nie mogę, bo byłby to ewidentny spoiler, mogłaby stać się osobą naprawdę wyrazistą i ciekawą, wprowadzającą do książki dużo pikanterii i czegoś niepokojącego, co może zakryłoby choć trochę ów infantylizm, o którym pisałam wyżej. Dzięki temu mogłoby być po prostu ciekawiej. Ale nie jest – Autorka zepsuła zupełnie wszystko, co mogłoby być w tej postaci dobre z czytelniczego punktu widzenia, serwując kolejną przerysowaną, mdłą i nijaką postać, jaka również zaniża i poziom książki, i innych bohaterów, wchodzących w skład owego panteonu o wątpliwej jakości, oczywiście nie licząc miecza Gwen, którego ciężko zaliczyć nie tylko do kategorii książkowych charakterów, ale i kiepskich żartów. Nie dziwcie się więc, że wciąż, jak refren, w mózgu przewija mi się owo przeczytane kiedyś zdanie – bodajże w Kubusiu Puchatku – o owych umysłach wypełnionych puchem. I o ile z łatwością powiedzieć to o żyjących, realnych ludziach (mówię to w uproszczeniu, bo prawdziwemu książkoholikowi trudno odróżnić fikcję od prawdy), to między innymi w tej książce Autorka zrobiła postacią wielką, niepowetowaną i niewybaczalną krzywdę. Najgorsze jest również to, że oni nie są tego świadomi. 

Nie wiem, jaka jest przyszłość gatunku paranormal romace. Może zaginie kiedyś, tak jak drzewa, które wycięto na papier. Jestem zdania, że miarą po prostu dobrej książki, czy nawet arcydzieła, jest to, ile lat ta książka będzie żyć w świadomości następnych pokoleń. I może ktoś odgrzebie tę czy inną pozycję, by dać do przeczytania swoim dzieciom – czego nie polecam – ale to już nie będzie to. I dobrze. Szczególnie, że może na świecie znajdzie się jeszcze kiedyś ktoś, kto obejrzy Starcie tytanów, Xeny, wojowniczej księżniczki i owych 300, a potem wpadnie na pomysł, żeby napisać książkę dla starszej młodzieży, opowie jednak historię zupełnie inaczej i zapoczątkuje coś, co będzie nowym gatunkiem literackim, dokonując to, czego ta pisarka nie potrafiła, dostarczając ludziom niekłamanej rozrywki. I to też będzie dobre. W końcu samą Autorkę tej powieści zdumiewa, ile różnorodnych wersji może mieć dana opowieść, nawet ta.

Tytuł: „Dotyk Gwen Frost”

Autor: Jennifer Estep

Moja ocena: 0,5/10