Nie ma nad czym dyskutować. Recenzja książki

Magia była – i jest – bardzo kontrowersyjnym tematem. Aż od odurzającej się roślinnymi narkotykami Pytii i mrocznych alchemików poszukujących złota, przez palone na stosach kobiety, które w większości były niewinne (nie mówiąc już o Joannie d'Arc) do dzisiejszych wróżek z TV i wszędobylskich horoskopach. Nie będziesz miał Bogów cudzych przede mną – prawi jedno z Dziesięciu Przykazań, przepisów, do których muszą się stosować chrześcijanie. Czy dotyczy to także magii? Czy magia istnieje naprawdę, a odczytywanie przyszłości z ręki lub z ruchów gwiazd i planet jest prawdą? Czy ezoteryka to po prostu bujdy wyznawane przez ludzi, którzy chcą się po prostu wzbogacić? A może jednak prawda? Czy wobec tego człowiek ma moralne prawo znać swoją przyszłość, czy można bezkarnie panować nad nieokreślonymi kosmicznymi mocami, przywoływać duchy i być przez to panem tego świata? Czy rzeczywiście wszystko jest tylko materią, duszą kosmosu, mocami, a może za tym wszystkim stoi jakiś inny byt? Na te i wiele innych pytań ludzie próbują sobie odpowiedzieć od niepamiętnych czasów, zgodnie ze swoim światopoglądem i kulturą, w której się urodzili.

Pewna znana wszystkim ludziom, którzy żyją w Polsce i nie są uzależnionymi od komputera maniakami (czy narkomanami)  słowem, wszystkich ci, do których docierają sygnały zewnątrz, grupa ze środowiska skrajnych konserwatystów i katolików, ma na ten temat własne, starannie wypracowane poglądy. Poszło tu przede wszystkim o Heńcia Garncarza, czyli Harry'ego Pottera i o całą tę magiczną otoczkę wokół książek J.K Rowling. Członkowie tej grupy, szczególnie ci starsi – bo młodzieży jest tam, szczerze mówiąc, niewiele – drżąc o swoje dzieci, wywołali medialną burzę o młodego czarodzieja, która, jak w kraju nad Wisłą bywa, szybko przekształciła się w ogólną walkę dwóch wykluczających się stronnictw. Ponieważ obie strony, uogólniając, nie chcą porozumienia, lub dążą do narzucenia drugiej stronie przyjęcie swojego stanowiska, przy pomocy nie zawsze miłych i kulturalnych słów. A ponieważ obie strony doszły do wniosku, że lepiej walczyć na pióra i powieści niż na internetowe komentarze i posty na forach, które i tak nic nie wnoszą do konfliktu.

Ponieważ zwolennicy czarodzieja książki, naturalnie, już mają, przeciwna strona konfliktu musiała napisać swoje. Zadania tego podjęła się pewna pisarka, silnie związana z tym środowiskiem, znana szerzej jako krytyk wszystkich popularnych książek i filmów z nurtu fantastyki, pomijając Opowieści z Narnii i dzieła Tolkiena. Co ciekawe, bardziej akcentuje korzystny wpływ opowieści o Narnii, niż historii Śródziemia, mimo że C.S Lewis był protestantem, a Tolkien – katolikiem i to w dodatku konserwatywnym. Oczywiście, jego konserwatyzm był zwykłym, sympatycznym konserwatyzmem, nie mylcie z jego dzisiejszą wersją, która chyba z podstawową definicją Edwarda Bruke'a ma niewiele wspólnego. Autorka recenzowanej dziś przeze mnie książki woli C.S Lewisa dlatego, że nie powiedział, tak jak Tolkien, ze religii nie można mieszać do fantastyki, dlatego, w swoich książkach, ukrył głęboko chrześcijańskie przesłanie, na pierwszy plan wysuwając mitologię celtycką – a przede wszystkim – germańską (niekiedy zapożyczenia są bardzo dosłowne!). Gdyby Autorka powiedziała, że się z tym zgadza, zaprzeczyłaby wszystkiemu, co pisze, więc całą swoją energię poświęca na krytykowanie, chociaż, ponieważ nie znam całego Harry'ego Pottera, nie mogę powiedzieć na ile są merytoryczne. I na książkę dużo czasu i siły nie zostaje...

Sięgnęłam po powieść tylko przez ciekawość. Opis fabuły, jak najbardziej pozytywny, obiecywał … fantastykę katolicką. Moja ciekawość była więc ciekawością przyrodnika pochylającą się nad zmutowanym dziobakiem, albo rybim reliktem, w każdym razie czymś wartym zbadania. Ciekawił mnie też rozkład sił – bo gdyby książka była doskonała, prowokująca do dyskusji i tak dalej, byłaby ciężkim przeciwnikiem dla zwolenników Pottera. Zresztą, konflikt urósł do rangi jednego z symboli ruchu, z którym Autorka jest związana, a także jest to ważny fragment białej lub czarnej – jak kto woli – legendy tego ruchu. Jako osoba interesująca się ważnymi prądami w europejskiej, a także rodzimej kulturze XXI wieku, nie mogłam nie znać. Tak więc pewnego pięknego, dnia, rozsiadłam się wygodnie na moim tapczanie wraz z biszkoptami, kompotem i sokiem marchwiowym i zaczęłam czytać...

Poznajcie króla, jak to w fantastyce bywa, i jego dwór. Król nazywa się Magissimus, ma syna Anhara (jak ktoś bystrzejszy ode mnie zauważył – jego imię to tyle co ANtyHARy) i bliżej nieznaną małżonkę. Oficjalną i jedyną religią państwa tego władcy (który, jak na Złego Króla przystało, ma zacną salę tortur) jest szeroko pojęta magia, na jego dworze zatem przebywa mnóstwo najróżniejszych magów, przy czym są to sami wariaci. Jeden, jakkolwiek by to brzmiało, pomaga kotom się rozerwać, inny przypomina momentami kobietę (wiecie, do czego pije Autorka?), a stara wiedźma utrzymuje, że umie przewidywać pogodę i na nią wpływać. Jest tam też jeden dość zapomniany mag, Gordoneo, który uczy księcia śpiewać. Ów ma swoje sekrety i historię, która jest tak samo ciekawa co niebezpieczna, a także służącą Teresę, właściwie to pochodzącą z dobrego, arystokratycznego domu, która w tajemnicy podkochuje się w księciu. Gordoneo pewnego dnia, dowiadując się, że książę ma głębokie pragnienie zostania prawdziwym magiem jak najszybciej, postanawia więc udać się z nim podróż, podczas której wyjawi mu swój sekret, który, jak ma nadzieję, sprawi, że młody władca się nawróci. Ale czy tak będzie? I co wyniknie z podróży? Jak skończy się ta bardzo, ale to bardzo ciekawa książka?

Fabuła, jak widzicie, niczego sobie. Typowy przeciętniak, tyle że klasyczny już dla fantastyki quest (który, mówiąc nawiasem, wymyślił Tolkien, a nie Lewis, no ale teraz to już jestem naprawdę złośliwa) jest, ogólnie mówiąc, donikąd, nie mówiąc już o schematach z stricte-średniowiecznych fantastycznych czytadełek. Zresztą, zastanawiałabym się, czy to w ogóle można klasyfikować jako powieść fantasy, a nie jako przypowieść, bo fabuła jest bardziej argumentem do wygłaszania nauk, a nie opowieścią samą w sobie. A to nie było chyba intencją pisarki, skoro chciała się zrównać z Rowling. To potwornie spłaszcza powieść, ponieważ komentarze Autorki nie dają miejsca na jakieś dodatkowe rozmyślania i kombinacje, co automatycznie klasyfikuje książkę jako kontrowersyjną, nowatorską, wielopłaszczyznową, podejmującą z czymś dyskusję i ukazującą jakieś szersze rozważania. Jakie piękne seppuku.

W okładce widać chęć wypromowania książki jako fantasy. Malowana – zamiast komputerowych grafik – nawiązuje do starej szkoły okładek fantasy. Obrazek jednak na pewno nie dorównuje ilustratorom dzieł Tolkiena, a także do okładki niedawno skończonej przeze mnie Korony śniegu i krwi Elżbiety Cherezińskiej. Jak trafnie ktoś zauważył, przypomina okładkę Biblii. Ciekawe skojarzenie, chociaż ja wolałabym porównać książkę (na pewno obrażę pisarkę!) do okładek płyt „metalowych” pełnych płaczących aniołów, pięknych dam w balowych, starych sukniach, kryjące płyty z fatalnymi tekstami, wyjącymi wokalistkami i gitarowym pituleniem. Oczywiście, nie mogę zaprzeczyć, że Teresa nie wygląda ładnie, ani że trawa jest wyjątkowo zielona, ale całość wygląda bardzo kiczowato i bez pomysłu. Obrazek, sam w sobie ładny, wydaje się bardziej odpowiedni do środkowych stron książki, ale nie na okładkę. W każdym razie i tak się zastanawiam, dlaczego ją krytykuję, bo przecież z drugą częścią jest jeszcze gorzej...

Bohaterowie. Co można o nich powiedzieć? Teresa, na szczęście, Mary Sue nie jest, bo Autorka próbuje ją wykreować na mocną osobowość, z charakterkiem, a jednocześnie taką, żeby niektórzy nie pomyśleli, że chce być jakąś feministką, a to przecież nie zgadza się mocno z poglądami tej grupy. Dlaczego na początku mówię właśnie o niej? Dlatego, że jest jedną z nielicznych postaci kobiecych? Nie, chociaż poza nią znaczącą postacią jest tylko pewna kucharka imieniem Ardiwa (pisarka ma skłonności socjalistyczne, jak widzę – wszyscy niskiego pochodzenia, albo zmuszeni do bycia służącymi są przez nią lubiani), również postać ogarnięta i dość ognista, jeśli mogę w tym miejscu użyć takiego przymiotnika. Piszę najpierw o Teresie, ponieważ jest najciekawsza, najlepiej zbudowana w całej książce postać. Pisarka sprostała zadaniu wykreowania skrzyżowania Eowyn z Władcy Pierścieni z Ligią, tą ślicznotką z Quo Vadis. Co więcej – Teresa promieniuje na swoich nieżywych albo skostniałych towarzyszy młodzieńczą radością i ogóle tym wszystkim, co ma w sobie zdrowa, młoda dziewczyna, kiedy nie jest pogrążona czytaniem książek albo chora na coś, co nie pozwala cieszyć się życiem. Natomiast postacie, którą jej towarzyszą... Ponieważ Autorka uważa, że ich jedyną wadą jest przeszłe czy teraźniejsze zainteresowanie magią, co jej zdaniem jest jednoznaczne z konszachtami z Gdesem (czytaj: z Szatanem), kiedy usunie się ten drobny problem, wszyscy, o których pisze będą idealni. A ci, którzy nigdy nie interesowali się magią i byli wyznawcami Boga, którego pisarka, by zachować pozory równoległego świata, nazywa Tym Samym, już są idealni. Zresztą nawet nie patrząc na to, postacie są nudne, przewidywalne i, co najgorsze, płaskie jak kartki papieru. Nie mają wyraźnie zarysowanej psychiki, tylko jakieś szczątki: Gordoneo to starzec, który chce odkupić swoje winy z przeszłości, mówi o sobie z dystansem i, przede wszystkim nie chce, by młodzi powtórzyli jego błędy. Książę to porywczy, brawurowy, kochliwy młodzieniec, uważający, że zawsze ma rację. Chociaż z tą kochliwością, z oczywistych przyczyn, jest różnie. A właściwie tak, że Autorka niektóre rzeczy tylko bardzo nieśmiało sugeruje. W sumie się nie dziwię.

Postacie drugoplanowe i trzecioplanowe to jakaś porażka. Źli, brzydcy, mroczni, a jednocześnie kłamliwi i przeżarci własnymi ambicjami magowie, Zły Król Magissimus (przez historyczne skrzywienie kojarzy mi się z generalissimusem Armii Czerwonej, Józefem Stalinem) i dobrzy ludzie z miasta Teresy i wielu innych. Wychodzą na scenę, wygłaszają rolę i znikają, a zarysowani tylko schematycznie, na zasadzie dobra i zła, jak w baśniach. Zresztą, to parada zmarnowanych szans – wyobrażam sobie wszystkie intrygi, jakie mogli snuć magowie, służba i król, rzeczy, które mogły się dziać w mrocznych zakamarkach zamku. Mam wrażenie jednak, że Autorka bała się i raczej absorbowały ją inne sprawy. Dlatego też upadek Magissimusa jest taki zwykły, bardzo schematyczny i nudny.

Po przeczytaniu tej książki mam traumę. Jeśli gdzieś zobaczę wielokropki, dostaję ciężkiego uczulenia. Bo Autorka ich zdecydowanie nadużywała. Tfu, nadużywała! Zaaplikowała śmiertelną dawkę. Każde niemal zdanie kończy się wielokropkiem. Poza tym język nie jest wyszukany – prosty, czasami tylko noszący ślady prób nacechowania go emocjonalnie (głównie za pomocą wielokropków), jakiejś indywidualizacji, a czasami możemy spotkać dość kwieciste, wyszukane porównania, które, siląc się na artyzm, stają się bardzo kiczowate. Ponieważ, mówiąc delikatnie, nie jest dobrze, a wręcz tragicznie – pochwalę pisarkę za jakieś tam próby wyciągnięcia swojego arcydzieła na wyższe poziomy.  Niektórym, innym pisarzom, nawet tego się nie chce robić. Niestety, nawet najbardziej rokokowe porównania, przypominające piękne, kiczowate, pastereczki z gąsiątkami z taniej porcelany, nie zastąpią dobrych bohaterów, ciekawej fabuły i całej reszty.

Opisy też są, zapełniające akapity o kilkunastu zdaniach, pełne wielokropków, porównań i wymuszonej malowniczości, która w sumie do niczego nie prowadzi. Są bardzo statyczne w dodatku, bo jeśli pejzaż z zachodzącym słońcem dam radę sobie wyobrazić, to burzy już nie. Zresztą, o czym ja piszę? Nawet opisy w tej książce są podporządkowane temu, co pisarka chce powiedzieć przez swoją historię, a przedstawienie kolejnych opisów potwornie schematyczne, co nie tylko widać przy kontrastach między zamkiem Magissimusa i domem Teresy.

A teraz wisienka na torcie! To, co Autorka chce przez swoją powieść powiedzieć. Oczywiście, w dużym skrócie, bo większość z tych teorii pisarka wzięła z Biblii i jeśli was to w ogóle interesuje, możecie sobie wszystko wydedukować.  W każdym w fantastycznym świecie Autorki istnieje Szatan (Gedes) i Ten Sam (Bóg), a ich wyznawcy nie żyją w zgodzie. Przez usta Gordonea, pisarka łopatologicznie wyjaśnia, perswaduje i wpaja czytelnikom, dlaczego magia jest zła. Bo jest wykrzywieniem cudu. Bo Szatan każe sobie za nią płacić. Bo Czarny Pan oszukuje. Bo religia Tego Samego jest religią miłości, człowiek chce dawać dobro innym, natomiast magik chce tylko wszystkiego dla siebie. O ile kogoś, kto kiedyś miał dużo wspólnego z religią, albo ma, to jeszcze ruszy i zmusi do zadania sobie kilku pytań, ale jeśli ktoś nigdy nie wierzył, znając ludzi, jeszcze się z tego będzie śmiał. Takie życie. Zresztą Autorka raczej nie próbuje w jakikolwiek sposób korespondować z sagą Rowling, wręcz przeciwnie – nie ma tu nawiązań do Harry'ego (no, poza księciem...), a i przecież wiadomo, że jeśli się wygłasza swoje racje łopatologicznie i niemal dosłownie, nie ma rozmowy. Czytelnik wyrobiony, (jakimi są przecież blogerzy i nie tylko) lubi także doszukiwać znaczeń dodatkowych i podtekstów, a fascynują go też niejasne przesłanki takie jak u Tolkiena. Tutaj podtekstów nie ma, wszystko jest na wierzchu. Boleśnie na wierzchu.

Jeśli Autorka ma jakieś złudzenia, że powieścią, która teraz rozrosła się do rozmiarów trylogii, podbije kosmos i zetrze w proch Harry'ego Pottera, to grubo się myli. Rowling jest po prostu lepszą pisarką i chociażby dlatego w ostatecznej rozgrywce fani Pottera będą mieli mocniejszą broń niż ich przeciwnicy. Czy mi jest z tego powodu przykro? Mi jest przykro, że znów przeczytałam złą książkę. I przykro, że pisarka nie zauważa, jak bardzo się myliła, sądząc, że umie pisać takie książki (lepiej, żeby powróciła do swoich wierszyków i historyjek o aniołkach dla dzieci, co z powodzeniem w swoich kręgach robiła to tej pory) I przykro, że ciekawej, dyskusyjnej książki na ten temat nie będzie. Powieści, o której będzie można napisać dziesięć stron recenzji i która zwróci uwagę obu stron i obie strony rozłoży na łopatki. Bo jeśli taka książka powstanie, na co czekam, na pewno nie będzie nic od tej Autorki, na pewno nie będzie to ta książka.

Tytuł: „Anhar. Powieść Antymagiczna”

Autor: Małgorzata Nawrocka

Moja ocena: 2,5/10