Madora wróciła do domu. Recenzja książki

Łatwo można zbłądzić. Jeden, dwa nieostrożne kroki w tą lub w tamtą stronę mogą sprawić, że utoniemy w bagnie. Już nie będę wymieniać takich tradycyjnych uzależnień jak narkotyki, alkohol, przygodny seks (chyba, że ktoś chciałby mieć AIDS), podejrzani znajomi czy tajemnicze filmy i gazety – o tym trąbi każda kolorowa broszura w gabinecie psychologa szkolnego, do znudzenia demaskując mity na temat samopoczucia po heroinie, podczas gdy uczniowie gimnazjum palą jointy dziewczynkami z pierwszej klasy podstawówki (przykład z życia). Chodzi mi tu o depresję, która często bywa powodem eksperymentów ze środkami uzależniającymi i lekami, podsuwa myśli o cięciu się czy samobójstwie, które jest, niestety, plagą dzisiejszej młodzieży. Wystarczy szkolna lub domowa trauma, by uciec w ślad krótkiego zadowolenia i oszołomienia pulsującą muzyką w klubie i korzystaniem z źle zrozumianej wolności – właśnie tym wszystkim, o czym pisałam wyżej. Jeśli nie znajdzie się ktoś, kto zepchnie nas z tej drogi, pokazując, jak mamy żyć zgodnie z naszą naturą i w harmonii ze światem, czyli, mówiąc mniej podniośle, bez używek, być może nasze życie stanie się lepsze, a krzywdy w jakiś sposób zamienione w radość czy też w spokój. Trzeba jednak takiemu człowiekowi zaufać, podążyć drogą, którą nam pokazuje – to nie jest łatwe, chociaż trudne też nie, kiedy kochamy tę osobę; miłość oznacza przecież wiarę, całkowite zaufanie drugiemu człowiekowi (nawet jeśli jest nim stuletni wampir Edward, który być może zaraz ukąsi nas w szyję). Tylko, będąc zagubionym, nie mamy żadnego punktu odniesienia, a więc nie wiemy, czy droga, którą prowadzi nas nasz wybawiciel, jest tą właściwą, czy też razem zagubiliśmy się jeszcze bardziej. A jeśli ta druga osoba sprowadza nas na większe manowce? A my się poddajemy, bo przecież jesteśmy osobami łatwowiernymi, mimo tego, co zobaczyliśmy w życiu pełnymi jasnych marzeń na przyszłość, które nam są obiecywane. Czy jednak to jest prawda? Masz pewność, że tak? 

Ojciec Madory wyszedł na pustynię i nie wrócił. Popełnił samobójstwo, z którym matka nie mogła się pogodzić. Wtedy świat Madory się zawalił, imprezy z przyjaciółką, narkotyki i chłopcy byli dla niej codziennością. Jej świat stawał się coraz mroczniejszy, a ona zdawała chyba sobie z tego sprawę, że autostrada jest jednokierunkowa i prowadzi do zimnego grobu lub żywota spędzonego w więzieniu. I wtedy pojawił się on – Willis, żołnierz piechoty morskiej (ah, żołnierz! przez to mam dla niego więcej sympatii niż powinnam) i uratował dziewczynę od całkowitego upadku, a przynajmniej tak się wydawało. Pod płaszczykiem dobroci i chęci zbawienia świata kryje się bowiem choroba psychiczna bohatera, a pod chorobą psychiczną kryją się tragiczne wydarzenia z przeszłości, z dzieciństwa – z okresu, jak słusznie przypuszczał doktor Freud – w którym kształtuje się osobowość człowieka. Równolegle z historią Madory toczy się opowieść o Djangu, dwunastoletnim synu znanego rockmana, który wraz z matką chłopca zginął w tragicznym wypadku, tym samym skazując chłopca na pobyt u nieciekawej ciotki, który jednak, połączony z historią Madory, daje niezwykle wybuchową mieszankę, która jest odpowiedzialna za zwroty akcji na końcu powieści. 

Czytając rzadkie recenzje na innych blogach i opis na stronie Wydawnictwa, na początku poczułam zaciekawienie, a potem ekscytację, szczególnie kiedy jedna z blogerek napisała, że powieść ma drugie dno, a pod prostą historią kryje się coś więcej. A ja, jak wiecie, bardzo lubię takie historie. Im bardziej zawiłe i w stylu pomotanych Wichrowych Wzgórz, tym lepiej, nie mówiąc o odkrywaniu przed czytelnikiem fragmentów prawdy o człowieku i otaczającym go świecie, zagadnienia, jakie w mniejszym lub większym stopniu, nawet zupełnie nieświadomie, porusza każda książka, od monografii historycznych zaczynając, a na paranormal romance za pięć złotych kończąc. Skończyłam więc jak najszybciej poprzedni egzemplarz recenzencki i jeszcze tego samego dnia zabrałam się do czytania; lektura musiała mnie wciągnąć, po tego dnia pojechałyśmy z Mamą do pewnej cioci, a ja, nie dbając o chorobę lokomocyjną, przez całą drogę zażarcie czytałam. Czy jednak się opłacało, czy książka była warta pięknych, wiejskich widoczków, jakie przez lekturę nie obserwowałam? 

Niewątpliwym plusem książki jest pomysł, banalnie prosty, jednak – co jest dziwne – niezwykle rzadko spotykany w literaturze. Przedstawienie historii wyalienowanej dziewczyny, opanowanej strachem przed światem, po części przez słowa swojego chłopaka, a po części przez własne doświadczenia, wymagało od Autorki wiele odwagi. Nie jest to z pewnością najłatwiejszy temat, wymaga uważnego uchwycenia psychiki takiego bohatera, co jest niezwykle trudne – mało kto przez kilkanaście lat z własnej woli żyje na pustkowiu, widząc tylko jedną, przepraszam, dwie osoby, bez telewizora i Internetu, dlatego ciężko opisać jego emocje, dla nas przecież obce. I jeszcze silnie podkreślony wątek Willisa, będący dowodem na to, że pisarka ma ambicje jeszcze głębiej wniknąć problem, stopniowo odkrywając przed czytelnikiem dzieciństwo chłopaka – z pewnością niezbyt traumatyczne, ale mocno wpływające na psychikę tego wrażliwego, dziwnego człowieka – i pokazując nam psychologiczne, racjonalne wytłumaczenie źródła jego zachowań wobec Madory i Lindy. Obie te rzeczy zbliżają powieść raczej do psychologicznego thrillera, jednego z tych, które mają ambicję wiernie ukazać psychikę bohaterów, zamiast ukazywać jakąś sensacyjną akcję; sam motyw więzienia – chociaż za zgodą ofiary – i praktyk, do jakiś dopuszczał się Willis, jest bardziej charakterystyczny dla książek tego typu niż do powieści obyczajowej. Wszystko jednak komplikuje wątek Djanga, rasowa obyczajówka, bardzo zresztą schematyczna i wtórna, jak i historia jego rodziny, z niewiadomych powodów bardzo przez Autorkę rozbudowana. Powieść balansuje więc na granicy tych dwóch gatunków, łącząc je ze sobą w równych proporcjach, a potem – w finale opowieści – spleść je ze sobą, przez co książka należy do grupy tych dziwnych, oryginalnych opowieści, których gatunek wciąż pozostaje niezidentyfikowany, trudny do zdefiniowania. Czy to dobrze, tego nie wiem, bo czasami można przesadzić z rozpiętością gatunkową i polec, tutaj jednak oba gatunki bardzo się przenikają, dzięki czemu Autorka uniknęła chaosu, przynajmniej w wątku Madory. Bo bądź co bądź, w historii Djanga można by z powodzeniem wyrzucić całą tą opowieść o rodzinnych tajemnicach, które rozwiązują się po śmierci matki chłopca, Caro, i spadają na barki ciotki Robin. Nie wiem, jaki miało to wpływ na całą fabułę, chyba że pisarka chciała wprowadzić dysonans do harmonijnej historii i narazić się na moją krytykę. Owszem, historia ciekawa, ale przecież chciałam czytać o czymś innym! 

Fabuła rozwija się powoli, niemal niezauważalnie. Pisarka cierpliwie, rozdział po rozdziale, rozbudowuje percepcję czytelnika; z każdą stroną wzbogaca świat Madory o kolejne szczegóły, wypełniając początkowe zarysy postaci o nowe cechy. Najpierw, zanim przejdziemy do właściwej akcji,  dowiadujemy się historii młodości dziewczyny, by później obserwować Willisa i Madorę jako zwykłą parę, do której nie możemy mieć żadnych  - może poza miejscem zamieszkania – zarzutów, a on wydaje nam się naprawdę dobrym, szlachetnym człowiekiem, szczególnie, że jego działania na pierwszy rzut oka wydają się naprawdę szlachetne. Z każdym jednak rozdziałem powieść staje się mroczniejsza, niczym powoli przyciemniane zdjęcie, aż w pewnym momencie wydaje się, że dojdzie do ostatecznego rozwiązania, które, niestety, nie przyszło Autorce na myśl (morderstwo jednak nie pasowałoby do klimatu całości). A przecież trochę akcji jest dopiero na końcu książki, przez całą niemal powieść bohaterowie spełniają swoje codzienne obowiązki, żyją tak jak dotychczas – pod zwykłymi z pozoru zajęciami kryje się jednak podskórne napięcie, przez co powieść staje się pełna niedomówień i podtekstów – wymaga od czytelnika umiejętności czytania między wierszami i wrażliwej podświadomości. Druga z historii, mam wrażenie, że należy je omawiać oddzielnie, nie stawia takich wymagań, nawet jeśli chodzi o zrozumienie owej zagadki z przeszłości. Co prawda, grzechem byłoby stwierdzenie, że nie zdarzają się tam perełki, jak wizyta Djanga w szkole podstawowej w miasteczku ciotki, taka bolesna w swoim autentyzmie (wciąż mam nadzieję, że powstanie jakaś powieść poświęcona przemocy w szkole i jej mechanizmom) czy scena, w której bohater wpatruje się w puste samochody rodziców, wiedząc, że już nie wrócą. Jednak to już nie jest to – może jednak dlatego, że, powiedzmy sobie wyraźnie, Django nie jest tak ciekawą postacią, a jego wątek został za bardzo rozbudowany i wzbogacony o niepotrzebne sceny, mające tylko symboliczne nawiązanie do tytułu i tematu powieści. Czasami, szczególnie przy końcu, powieść epatuje tą miłą naiwnością, jaką jeszcze trzy lata temu nazwałabym nadzieją na lepszą przyszłość, tutaj jednak pisarka zaserwowała nam to w wersji mocno polukrowanej, radosnej, a przez to zupełnie nierealnej. Przynajmniej dla mnie. Zresztą, wszystko, co działo się przy końcu książki było nadciąganie, jakieś takie zbyt piękne, żeby było prawdziwe, drażniące. Mimo wszystko powieść potrafi wciągnąć czytelnika do wnętrza, w pewien sposób zaintrygować, trzeba dać jej tylko szansę i być cierpliwym, przedzierając się przez kolejne warstwy, w przypadku historii Madory, precyzyjnie skonstruowane w ciekawą, starannie napisaną opowieść. 

Jasne jest, że pierwszoplanową bohaterką jest Madora. Dziewczyna zagubiona w swoim życiu i uczuciach, córka marnotrawna, dziewczyna wykorzystana i dziewczyna skrzywdzona, nie tylko przez swojego chłopaka. To ona stanowi centrum tej historii, jej myśli i uczucia są ważne, najważniejsze. Autorka dość umiejętnie kreśli obraz ofiary, ale nie tylko Willisa – przecież dziewczyna nigdy nie spotkałaby go, gdyby nie narkotyki i szalone imprezy, a one były skutkiem rodzinnych, mrocznych spraw. Madora desperacko szuka bezwarunkowej miłości, ocalenia i akceptacji, dlatego tak łatwo poddaje się manipulacjom drugiej osoby, przecież tak dobrej i prawej, jaką jest Willis, lepszy nawet od matki dziewczyny. Paraliżuje ją strach, nie potrafi sama nic zrobić sama; potrzebuje kogoś, kto będzie ją prowadził, dopiero na końcu, kiedy jest być może już za późno, bierze los w własne ręce i zaczyna nim kierować. Budzi jednak sympatię czytelnika i współczucie, a także pewnego rodzaju obrzydzenie, bo my, istoty raczej niezależne, nie wyobrażamy sobie, jak z własnej chęci można komuś służyć i nie widzieć w tym nic złego (pachnie sektami, prawda?). Postać jest także nieźle skonstruowana, z pewnością widać, że w Autorka w kreację tę włożyła dużo pracy, ukazując możliwie jak najwięcej aspektów psychicznego uzależnienia Madory od drugiego człowieka. Jednak już od początku coś się psuło i Autorka, niestety, nie poprawiła tego do końca książki – postać głównej bohaterki jest bez życia, co takie znowu niepopularne wśród postaci książkowych nie jest. Bohaterka nie przypomina Belli ze Zmierzchu, jednak przypomina bardziej modelowy przykład psychicznego zniewolenia, jaki studenci psychologii poznają na zajęciach i z podręczników – zbiór cech, przeżyć, wspomnień i nic poza tym. Z pewnością to wina języka, jaki używa Autorka, o czym jeszcze będzie, ale także przerostu formy nad treścią. Pisarka, konstruując koronkową, wielopoziomową fabułę, zapomniała przede wszystkim o bohaterce, malując ją starannie zewnątrz, żeby pasowała, a środek, niestety, pozostawiając pusty. Wielka szkoda, bo w postać tę można by się z wgryźć, tworząc ciekawą, fascynującą wręcz osobowość, która wzbogaciłaby konstrukcję pisarki o nowe znaczenia i światłocienie. 

Z Willisem jest podobnie, chociaż jest postać pełniejsza i barwniejsza o historię z dzieciństwa, cień tajemniczej w gruncie rzeczy matki. Czasami, w najświetniejszych momentach powieści, staje się naprawdę groźny, straszny, jakby nie potrzeba było wiele środków, by stworzyć bohatera, którego wszyscy by się bali, złego do szpiku kości i będącego w rzeczywistości socjopatą, tylko grającego rolę dobrego chłopaka Madory i opiekuna zagubionej w życiu Lindy oraz starszych ludzi, którymi się opiekował (gdy odkryłam, jakie są jego prawdziwe zamiary wobec nich, bardzo się przeraziłam). Mimo że nie jest postacią dobrze zarysowaną, niewystarczająco szczegółowo nakreśloną (a Autorka raczej nie stosuje się do konkluzji księdza Twardowskiego, który kiedyś napisał, że warto pochwalić diabła tylko za to, że ma wyczesany ogon) ma w sobie coś fascynującego, pierwotnego i pociągającego; może przez wojskową przeszłość czy długie włosy, a może przez nienawiść, jaką darzy większość ludzi. Przez większość czasu jednak, niestety, zachowuje się jak modelowy psychopata i nie wzbudza żadnych emocji w czytelniku, przynajmniej we mnie. Może Autorka bała się zbytniego zbliżenia do kryminału? A może nie potrafiła sprostać zadaniu i zagłębić mroczną, pełną cierpienia, psychikę socjopaty? Przecież trudno to oddać słowami i nie popaść w kicz, jest trudniejsze niż większość innych rzeczy. Znów muszę powtórzyć to słowo, którego ostatnio nadużywam, co jest znakiem z pewnością złym: szkoda! Ile dałaby tej powieści postać, będąca jedną dziesiątą osobowości Hitlera czy (porównanie może zbyt jaskrawe) Hannibala Lectera, a nie jedną tysięczną!

Postaci innych jest niewiele – tu wyróżnia się Django, niczym nie wyróżniający się dwunastolatek, który ma sławnych, umarłych rodziców i, ponoć, wysokie IQ. Depresja chłopaka wyszła słabo, tak samo jak jego biadanie po śmierci rodziców, za to pisarka świetnie ukazała bogatą wyobraźnię chłopaka, dzięki czemu nawet go polubiłam, jeśli można lubić kolejną płaską postać, która, chociaż Autorka to wciąż powtarza, nie ma żadnych cech charakteru, które sprawiłyby, że postać ta stała się bardziej wiarygodna i żywa. Już lepsza od niego jest Linda ze swoim ognistym charakterem, z pewnością traumatyczną przeszłością i bezpośredniością, jednak ciężko jest ją polubić, a wyobrażanie sobie przebywanie z taką osobą w jednym pomieszczeniu z pewnością nie byłoby jedną z najmilszych rzeczy, delikatnie mówiąc (dlatego też podziwiam Madorę i przecieram oczy ze zdumienia, że można być tak łatwowiernym i poddanym komuś). Z drugiej strony, nie można się dziwić osobie tak długo przetrzymywanej w jednym miejscu, będącym jej więzieniem. Poza nimi mamy jeszcze suchą, nudną ciotkę Robin, zwykłą kobietę, która niczym się nie wyróżnia i nie budzi jakiś szczególnych emocji, jej matkę-podróżniczkę i ojca, postacie dramatu z tajemniczej karty życia matki Djanga. Wszystkie są podobne, przeciętnie nakreślone, bez ciekawszych, głębszych charakterów i ciekawych interakcji, idealnych na przeciętnych bohaterów książkowych, służących do popychania akcji do przodu. A szkoda, bo powieść w tej materii ma bardzo duży potencjał, rezolutnie zaprzepaszczony przez Autorkę – samych uczuć Madory i Willisa starczyłoby na sześćset stronicową powieść. 

Okładka przede wszystkim pasuje do serii, ponadto odznacza się nowoczesnym, ciekawym designem. Zastosowanie niemal całej tęczy tutaj nie razi, sprawia tylko, że pomimo minimalistycznej ilustracji, okładka sprawia wrażenie pełnej, a jednocześnie bardzo ciekawej i odpowiedniej dla powieści. Prosty krój czcionki, jakim na okładce napisano nazwisko pisarki i tytuł, również jakoś dziwnie pasuje, sprawiając, że po prostu miło patrzy się na okładkę, nie dostając oczopląsu przy licznych zawijasach i rozmiarach użytej czcionki. Trzeba także przyznać, że obrazek na okładce jest ciekawy, intrygujący; dziewczyna wpatrująca się w motyla uwięzionego w słoiku to metafora nawiązująca nie tylko do treści książki, ale i do samej jej treści, co chwali się Wydawnictwu.  Wydanie jest bardzo przyzwoite – miękka okładka przyjemna w dotyku, tak samo jak kremowy papier, a skrzydełka dodają powieści nieco powagi (mam takie dziwne uczucie, że oprawa broszurowa jest najskromniejsza, a skrzydełka dodają książce nieco szyku, cóż, może jestem dziwna). 

Najbardziej przygnębiającą rzeczą, jaką zaznaczali także inni recenzenci, jest język, jakim powieść została napisana. Oczywiście, z zasady nie mam nic przeciwko stylowi prostemu i komunikatywnemu, który sprawia, że daną powieść czyta się szybko i sprawnie, nawet w jeden czy dwa wieczory, jednak nie lubię popadania w skrajności – w barkowe frazy z jednej strony i suchy język znudzonego reportera z drugiej, najgorzej jednak jest z wahaniem się pomiędzy stylem prostym, przyjemnym, ale pełnym emocji, warstw i znaczeń, które potrzebują skupienia i czasu a suchymi, plastikowymi niemal relacjami o myciu się, ubieraniu oraz podobnych czynnościach, na co decyduje się pisarka. Jeśli rozdziały o Madorze napisane są co najmniej przyzwoicie, na tyle, bym czuła pulsujące emocje, to historia Djanga i jego rodziny zdecydowanie nie grzeszy dobrym stylem, jeśli można tak delikatnie powiedzieć, czyta się jak pierwszą lepszą opowieść obyczajową, taktującą o problemach miłosnych młodej Francuzki, czyli zupełnie nie tak, jak powinno się pisać o tematach poruszanych przez pisarkę. Za prosto. I w ogóle, jakoś tak czasami za sztuczno. A przede wszystkim za powierzchownie, by wgryźć się w problem, odkrywając przed czytelnikiem kolejne warstwy i znaczenia opowieści, by ukazać bohaterów jako pełnowartościowe, żyjące osoby, przeżywające swoje problemy i  radości, wiarygodne i wzbudzające żywsze uczucia czytelników. Na dłuższą metę dostałabym także choroby lokomocyjnej, albo zemdliłoby mnie od kolejnych fragmentów, które czyta się tak miło, pośród których czai się sztuczność i zbytnia prostota, jak przeciągnięcie długimi pazurem po tablicy. 

Należy jednak pochwalić Autorkę za dialogi, momentami bardzo żywe, a także podjęcie wielkiego trudu, jakim jest napisanie opisów, niedługich i niezbyt ciekawych, to prawda, ale samo zauważenie wokół bohaterki przyrody i jej opisanie, podkreślające jeszcze bardziej jej alienację i samotność zasługuje mój szacunek dla pisarki i wszelkie pochwały – jak widać jest jeszcze ktoś, kogo w świecie łączy internetowych i metropolii potrafi zauważyć urodę kamienia w kanionie Evers… 

Szczerze mówiąc, sięgając po książkę nie wiedziałam, czego miałam spodziewać się po książce, dlatego zbytnio nie czuję się zawiedzona, chociaż temat zasługiwałby na znacznie rozszerzenie, spojrzenie głębsze i bardziej przenikliwe, bardziej szczegółowe pytania, sięgające jeszcze bardziej w psychikę i przeszłość bohaterów; bez tych skoków w bok do innych historii i wątków, za to jeszcze bardziej pogłębiając uczucie samotności Madory i ograniczając akcję do tego, co dzieje się między główną bohaterką, jej chłopakiem i Lindą. Wtedy książka byłaby mniej pospolita a bardziej jeszcze ciekawa i jednoznaczna, bardziej niepokojąca i bliższa moim ideałom. Jeszcze raz powtórzę to słowo, które zbyt często tu czytacie: szkoda! Wielka szkoda! Ale po co biadam, skoro wszystko się skończyło się dobrze? Madora przecież wróciła do domu, odbierając od życia jedną z tych wielkich lekcji. A to najlepsze zakończenie dla tej historii – chociaż niezbyt prawdopodobne – jakie można sobie wyobrazić. Prawda?

Tytuł: „Uwięziona”

Autor: Dursilla Campbell

Moja ocena: 4,5/10

Za egzemplarz serdecznie dziękuję wydawnictwu Media Rodzina